مسمومیت دارویی که در اثر مصرف اشتباه یا بیش از حد دارو رخ می دهد می تواند یکی از خطرناکترین مسمومیت ها باشد. کودکان و سالمندان از گروه های آسیب پذیر این نوع مسمومیت هستند که در ادامه راهکارهایی برای جلوگیری از وقوع این مشکل از زبان دکتر «سید سعید شریعت» سرپرست اداره تعالی سازمانی معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می خوانید.

لطفا در ابتدا تعریفی از مسمومیت دارویی بیان کنید.

مسمومیت(intoxication) مجموعه‌ای از اختلالات در بدن است که در اثر جذب ماده‌ای بیگانه که به آن سم گفته می‌شود بروز می‌کند. از عوامل ایجاد مسمومیت‌ها دارویی می‌توان به عدم توجه به میزان مصرف دارو، مصرف اشتباه یا خودسرانه دارو، عدم توجه به مشکلات زمینه ای بدن هنگام مصرف دارو یا تداخلات دارویی نام برد. اقدام به خودکشی با دارو یا سوء مصرف مواد دارویی به شکلی که بتواند منجر به اعتیاد شود نیز نوعی مسمومیت دارویی محسوب می‌شود.  

آیا مصرف خودسرانه دارو نیز می تواند منجر به مسمومیت دارویی شود؟

بله، مصرف خودسرانه دارو و بدون تجویز پزشک با عدم آگاهی از شرایط هر فرد می‌تواند باعث مسمومیت دارویی شود حتی اگر داروی مصرف شده در ردیف داروهای کم خطر باشد.

در بیشتر مواقع قربانیان مسمومیت دارویی کودکان هستند در این مورد نیز توضیح می دهید؟

مسمومیت دارویی در کودکان بیشتر به دو دلیل کنجکاوی کودک یا اشتباه والدین رخ می دهد بنابراین لازم است والدین آگاه باشند و دارو ها را از دسترس کودکان دور نگه دارند. مسمومیت دارویی معمولاً در کودکان زیر هفت سال تصادفی است. برای مثال یکی از موارد شایع، مصرف اشتباهی شربت متادون در خانواده‌های در حال درمان ترک اعتیاد بوده است که با تعویض بطری شربت متادون، آن را در یخچال نگه داری می کرده‌اند که منجر به مسمومیت کودک شده است.

چه توصیه ای به خانواده هایی که کودک در منزلشان دارند، می کنید؟

مسمومیت های دارویی در کودکان اغلب اتفاقی و در اثر کنجکاوی کودک یا اشتباه والدین رخ می دهد که با دقت و نظارت بیشتر می توان از بروز آنها پیشگیری کرد. هموطنان چنانچه در خانه کودک زیر پنجسال دارند، حتما داروها را در کمدهای بالا، دور از دسترس و مجهز به قفل قرار دهند. داروهای مصرفی افراد خانواده را دور از دسترس کودکان نگهدارند و داروهای خود را در مقابل چشم کودکان نخورند، چرا که کودکان از رفتار بزرگسالان تقلید می کنند و ممکن است دور از چشم والدین داروها را به دهان ببرند.اگر به کودک خود دارو می دهند به او تفهیم کنند که این دارو است و از کلماتی مثل آبنبات، شکلات و یا خوراکی استفاده نشود. داروها به ویژه داروهای خوش طعم مخصوص داروهای کودکان را از دسترس دور نگه دارند، زیرا ممکن است هنگام غفلت پدر و مادر سراغ این دارو ها بروند.

والدین در بیشتر مواقع داروهای کم خطر مانند استامینوفن را بدون نسخه پزشک جهت پایین آوردن تب به کودکشان میدهند، توصیه شما به این خانواده ها چیست؟

داروی استامینوفن باید بر اساس وزن و سن کودک و با مشورت پزشک یا داروساز مصرف شود و مقادیر بیش از حد درمانی این داروی به ظاهر کم خطرو یا استفاده همزمان آن با دیگر داروهای بدون نسخهمی تواند مسمومیت زا باشد.  

در مورد مسمومیت دارویی در بین سالمندان نیز توضیح دهید و چرا مسمومیت در این گروه نیز به وفور دیده می شود؟

بله در بین سالمندان مسمومیت دارویی بسیار شایع و البته خطرناک است. تشابه ظاهری شکل داروها، ابتلا به فراموشی، عدم اطلاع از نام داروها، بی سوادی یا کم سوادی و خوانا نبودن مقادیر مصرفی دارو مندرج روی جعبه دارویی ممکن است منجر به مصرف اشتباه یا تکراری دارو شود. برای جلوگیری از مسمومیت دارویی در سالمندان باید بر مصرف داروی افراد مسن خانواده نظارت داشته باشید و توصیه می شود برای پیشگیری از خوردن دوز تکراری دارو، دفعات مصرف دارو بر برگه کاغذ یادداشت شده و از جعبه های تعیین کننده روز و وعده مصرف دارو که در داروخانه ها به فروش می رسد، استفاده شود. همچنین داروها را در بسته بندی اولیه آنها نگهداری نمایید تا در صورت مصرف اشتباهی، قادر باشید اطلاعات لازم را در اختیار پزشکان قرار دهید.

اگر فردی دچار مسمومیت دارویی شد، اطرافیان باید چه اقداماتی انجام دهند؟

هنگام بروز مسمومیت های اتفاقی یا عمدی با داروها، یا شک به ایجاد مسمومیت، اولین و مهمترین کار تماس با اورژانس 115 است. سپس برای اطلاع از نحوه انجام اقدامات اولیه، می‌توان هرچه سریع تر با شماره تلفن مرکز اطلاع رسانی داروها و سموم 190 تماس گرفته شود.  از خوراندن خودسرانه برخی مایعات به بیمار و یا هر گونه مداخله خودسرانه دیگر خودداری شود.