هر ساله هفته اول آبان ماه با عنوان هفته پیشگیری از مسمومیت ها نامگذاری شده است تا با نگاهی علمی تر عوامل خطرآفرین آن را بیشتر بررسی کنیم و جامعه در مقابل انواع مسمومیت های جدید آگاهی بیشتری پیدا کنند.

معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز در این راستا با هشدار در خصوص آلاینده های خوراکی که موجب مسمومیت های مختلفی در جامعه می شوند، راه های مقابله با ان را شرح داده است.

در تعریف مسمومیت ها آمده است که «هر ماده ای که هنگام ورود به بدن (اعم از خوراکی، تنفسی، تزریقی) و یا تماس با پوست موجب اختلال در تندرستی یا مرگ فرد شود، سم نامیده می شود و مسمومیت عبارت است از اختلالات و آسیب هایی که توسط مواد سمی در دستگاه های گوناگون بدن ایجاد شده و ممکن است بطور تصادفی یا در اثر بی احتیاطی و در مواردی بصورت تعمدی به وسیله مواد سمی ایجاد شود.»

گفتنی است علاوه بر موادی که به طور معمول جزو سموم به شمار می روند برخی از مواد نیز نظیر داروها که بطور معمول جزو سموم قرار ندارند در اثر مصرف بیش از حد یا نادرست تبدیل به مواد مسموم کننده و زیان آور می شوند. تماس با سموم ممکن است به صورت ناگهانی با عوارض مشهود و سریع یا تماس تدریجی همراه با بروز مسمومیت های تاخیری باشد. گاهی عوارض مسمومیت مدتها بعد از تماس با عامل مسمومیت بروز می کند. 

بطور کلی راه های ورود سم به بدن می تواند بصورت خوراکی، تنفسی یا از طریق جذب پوستی و تزریقی باشد.

مسمومیّت های خوراکی از جمله شایع ترین مسمومیت ها به شمار می روند که اغلب بصورت تصادفی و بر اثر نگهداری مواد سمی و شیمیایی مختلف در ظروف نامناسب و یا ظروف مواد آشامیدنی اتفاق می افتد. در این نوع مسمومیت ماده سمی از راه دهان وارد بدن می شود. پس از مدتی عوارضی در فرد مسموم ایجاد می شود که این علائم با توجه به نوع سم، قدرت سم، مقدار مصرف، جثه فرد مصرف کننده و طول مدتی که از خوردن سم می گذرد متفاوت می باشد.

چگونه دچار مسمومیت مواد خوراکی می شویم؟

۱. مسمومیت غذایی که با خوردن غذاهای آلوده بوجود می آید. برای جلوگیری از آن باید شرایط صحیح نگهداری و پخت غذا رعایت شود و کلیه غذاهای آماده قبل از مصرف کاملاً جوشانیده و کنسروها بصورت باز نشده به مدت ۲۰دقیقه در آب جوشانده شود.

۲. مسمومیت در اثر مواد شیمیایی سوزاننده: این نوع مسمومیت در اثر مواد شوینده خانگی مثل سفید کننده ها، جوهر نمک (اسید کلریدریک) و مواد جرم بر بروز می کند. در این نوع مسمومیت دهان، مری و حلق دچار سوختگی می شود و در صورت استفراغ خطرات مسمومیت چند برابر خواهد شد. 

۳. مسمومیّت در اثر داروها: مسمومیت های دارویی در کودکان اغلب در اثر خوراندن دوز تکراری دارو توسط اولیا یا در اثر به دهان بردن دارو توسط کودکان نوپا و کنجکاو بروز می کند.  

۴. مسمومیّت در اثر مواد نفتی: استفراغ پس از مسمومیّت با مواد نفتی می تواند باعث برگشت مواد نفتی به راه های تنفسی و شش ها و سبب عفونت ریوی شود بنابراین باید در این نوع مسمومیت از استفراغ مصدوم جلوگیری کرد.

۵. مسمومیّت از طریق گیاهان سمی: از جمله گیاهان سمی می توان به اقاقیا، پیاز گل نرگس، غده گل شیپوری، آلاله، خرزهره، دیفن باخیا، آزالیا، فرفیون، کوروتون سمی هستند و تماس پوست و مخاط دهان با شیرابه برگهای بریده آنها سبب سوختگی شدید پوست، تورم حلق و زبان خواهد شد.  

۶. مسمومیّت با سموم آفت کش: این سموم شامل حشره کش ها، مرگ موش، سموم ارگانوفسفره و ارگانوکلره مصرفی در کشاورزی و فسفید آلومینیوم (معروف به قرص برنج) می باشند. برخی سموم آفت کش دارای آنتی دوت هستند که باید در اولین فرصت تزریق شود.

لازم به یادآوری است کهبیشترین مسمومیت ها در منازل توسط داروهای موجود در خانه و نیز مواد نفتی ایجاد می شود به همین علت باید در مورد نگهداری مواد مذکور دقت بیشتری به عمل آید.

در مقابله با مسمومیت های گوارشی چه اقدامی مناسب تر است؟

اولین اقدام رقیق کردن سم می باشد برای این منظور باید در صورت هوشیار بودن بیمار به وی آب یا شیر خوراند. اقدام دیگر ممانعت از جذب و سپس کمک به دفع سموم از بدن بیمار می باشد. در مواردی که مطمئن هستید مسمومیت در اثر اسید قوی، ماده قلیایی و یا یک ماده نفتی نیست می توان اقدامات زیر را انجام داد:

۱. با خوراندن آب و شیر به مسموم سم را رقیق کنید.

۲. در صورت در اختیار داشتن ذغال فعال از آن برای جذب سم استفاده کنید. مولکول های ذغال در معده و روده به سم چسبیده و مانع جذب آنها می شوند.بنابراین می توانید به بیمار پودر ذغال فعال که در آب مخلوط شده است بدهید.

۳. هر چه سریعتر مصدوم را به بیمارستان یا مرکز پزشکی انتقال دهید.

۴. از ایجاد استفراغ در بیمار خودداری کنید.