به مناسبت هفته پیشگیری از مسمومیت­ها با شعار با افزایش آگاهی، مانع مسمومیت دارویی شویم واحد نظارت و ارزیابی فرآورده­های طبیعی، سنتی و مکمل معاونت غذا و دارودانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتیتوصیه هایی برای پیشگیری از بروز مسمومیت­ها را به شرح ذیل منتشر می­نماید:

• مسمومیت با قرص برنج:

مسمومیت با آلومینیوم فسفید (AAIPP) معضلی بزرگ و کم‌پرداخته در سراسر جهان می­باشد. شاید مهم‌ترین نکته درباره خودکشی با قرص برنج بی‌اطلاعی مصرف‌کنندگان از مرگ طولانی، دردناک و غیرقابل اجتناب آن باشد. مرگ بر اثر مصرف قرص برنج مرگی دردناک است. فرد عطش زیادی دارد و تا وقتی زنده است، هوشیار و بیدار بوده و سوزش شدیدی در بدن خود احساس می‌کند. این قرص ظرف سه تا چهار ساعت سیستم تنفس و قلب را دچار مشکل کرده و فرد در اثر مرگی زجرآور خواهد مرد. گاز فسفین آزاد شده در اثر مصرف این قرص با مختل کردن فعالیت‌های آنزیمی، تغییر شکل گلبول‌های قرمز، مرگ سلولی و مختل کردن عملکرد کلیه اندام‌های حیاتی از جمله مغز، ریه، معده و... باعث مرگ تدریجی و دردناکی می‌شود.

اقدامات درمانی برای مسمومان قرص برنج، تنها اقدامات حمایتی– علامتی است و در حقیقت هیچ پادزهر شناخته شده‌ای برای آن وجود ندارد. میزان تاثیرگذاری این اقدامات برای مسمومان بستگی کامل به میزان مسمومیت و زمان رسیدن به مرکز درمانی دارد و میزان مرگ در مسمومیت با قرص برنج 80 تا 100 درصد است. آنچه باید مدنظر قرار گیرد، آن است که معدود موارد درمان شده مربوط به مسمومین تنفسی بوده و مسمومین گوارشی نجات نمی‌یابند.

• مسمومیت با ترامادول

ترامادول در سال 1970 در آلمان ساخته شد و برای بهبود درد­های کرونیک و درد­های متعاقب عمل جراحی مورد استفاده قرار می­گیرد. در حال حاضر شایع­ترین اپیوئید تجویزی در دنیا می­باشد. بر طبق مطالعات انجام شده در استرالیا مصرف آن در بین سال­های 1998 تا 2004 به میزان 10 برابر افزایش پیدا کرده اگرچه تجویز این دارو به صورت رایج در حال انجام است اما همواره باید در مصرف آن ریسک بنفیت را در نظر گرفت. برای مثال در افراد با سابقه Drug Addictionو یا مشکلات روانی ( افراد bipolar، Deprressedو سابقه خودکشی) مصرف ترامادول شایع­ترین علت مسمومیت است. بیشتر افراد با سو مصرف ترامادول در دهه سوم زندگی و 63 تا 3/89 درصد آقا هستند.

در مطالعات اخیر انجام شده دانشجویان با سابقه مصرف سیگار و مصرف اپیوئید­ها بیشتر مستعد سو مصرف ترامادول هستند. در افراد دچارمسمومیت با این دارو ممکن است نیاز به 15 دقیقه تا 21 روز بستری در بیمارستان داشته باشند. 42 درصد افراد نیاز به بستری در ICUپیدا می­کنند. تظاهرات سیستم عصبی شامل تضعیف سیستم عصبی مرکزی،  لتارژی و کما عمیق، تغییرات در ECG، تشنج و سمیت نورولوژیک از شایع ترین نشانه­های مسمومیت با ترامادول می­باشد. از سایر علائم میتوان به ضعف در عضلات، رنگ خاکستری یا آبی پوست، سردی پوست و ضربان قلب آهسته اشاره کرد. مصرف ترامادول در دوز­های بالا می­تواند سطح   اکسیژن در دسترس مغز را کاهش دهد و از این رو موجب آسیب­های پایدار مغزی، کما و مرگ شود. در دوز­های معمول تجویزی توسط پزشک این عوارض با درصد بسیار پایینی اتفاق می­افتد اما متاسفانه افراد به علت­های مختلف اقدام به سو مصرف این دارو کرده و موجب ایجاد حالت Tolerance  در بدن خود می­شوند در این حالت فرد مجبور می­شود دوز دریافتی خود را مکررأ افزایش دهد و احتمال پیدایش عوارضی چون تشنج در این افراد افزایش می­یابد زیرا جزو عوارض Dose-Dependantمصرف ترامادول می­باشد. درمان مسمومیت با ترامادول شامل انجام یک سری اقدامات حمایتی مثل اکسیژن تراپی، برقراری راه هوایی، سیستم گردش خون و... می­باشد. بیمار می­بایستی از نظر افزایش CPKمانیتور شود و اگر فرد دچار ازدیاد کراتینین یا Acute Renal Failureشده باشد همودیالیز برای وی در نظر گرفته می­شود.تجویز دیازپام برای کنترل تشنج و Agitationضرورت دارد اگر مصرف ترامادول موجب آپنه در فرد شده باشد تجویز نالوکسان و Intubationمورد نیاز است. تجویز زغال فعال و انجام Gastrointestinal Decontaminationدر مواردی که منعی برای انجام وجود نداشته باشد انجام می­پذیرد.

• مسمومیت با متادون

متادون یک اوپیوئید سنتتیک است که به منظور اثر ضد دردی در دهه 1940 ساخته شد علاوه بر آن بیش از 40 سال است که در سراسر دنیا در درمان وابستگی به اپیوئید­ها استفاده می­شود (Methadone MaintenanceTreatment). این برنامه موجب کاهش جرم و جنایت، مصرف غیر قانونی دارو­ها، مرگ و میر و بهبود رفتار اجتماعی در مقایسه با مصرف کنندگان اپیوئید می­شود. در کنار این اثرات مثبت استفاده از متادون در برنامه MMTاز سال 2003 در ایران جوانب منفی را هم همراه داشته است شامل رواج یافتن سو مصرف این دارو.

تظاهرات بالینی مسمومیت با متادون شامل از دست دادن هوشیاری، دپرسیون تنفسی، QT Interval Prolongation، Cardiac Dysrryhthmia، Dizziness، Nausea، Seizureو ... سو مصرف متادون یک سوم مرگ­های ناشی از Overdoseاپیوئید­ها را شامل می­شود و مصرف هم­زمان آن همراه با الکل و بنزودیازپین­ها ریسک مسمومیت را افزایش می­دهد.

• مسمومیت با آمفتامین­ها

آمفتامین محرک سیستم عصبی مرکزی است که با مهار آنزیم مونوآمین اکسیداز وجلوگیری از جذب مجدد کاتکول آمین­ها (دوپامین، نوراپی نورفین) باعث افزایش فعالیت این مواد و افزایش فعالیت مغزی و کاهش خواب آلودگی میشود. از این دارو برای درمان برخی بیماری­ها مثل اختلال نقص توجه و پیس فعالی استفاده می­شود اما بسیار اعتیاد آور است و در اهداف تفریحی و غیرپزشکی ممکن است مصرف شود. این ماده باعث سرخوشی و کاهش اشتها در افراد شده و میتوان منجر به کاهش وزن شود. مصرف خارج از زمینه پزشکی این ماده می­تواند عوارض جانبی شدیدی همچون اضطراب، نوسانات خلقی، مشکلان قلبی عروقی  ومشکلات گوارشی در افراد ایجاد کند.

در کل در برخورد با فرد مسموم غیر هوشیاری که در کنارش بسته‌های داروی خورده شده وجود دارد، ضمن حفظ خونسردی خود و عدم القاء استفراغ در این فرد، بسته‌های دارویی را همراه بیمار به بیمارستان ببریددر مسمومیت‌های تعمدی با دارو، بهتر است در صورت هوشیاری فرد مسموم، نام دارو یا داروهای مصرفی و تعداد هر یک از آن‌ها را از وی بپرسید و به کادر درمانی اطلاع دهید در اغلب مسمومیت‌های اتفاقی و یا تعمدی با داروها، برای اطلاع از نحوه انجام اقدامات اولیه، هرچه سریع‌تر با شماره تلفن مرکز اطلاع‌رسانی داروها و سموم ۱۹۰ و یا اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید.